Ελληνική Δημοτική Μουσική

Αφετηρία και βάση για την ανάπτυξη της μουσικής φόρμας ενός τραγουδιού είναι το ποιητικό κείμενο. Ένα στροφικό ποίημα της μορφής:
Α1-Β-Α2-Β-Α3-Β….κλπ αυτόματα αποτελεί βάση για την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης μουσικής φόρμας. Κατ’ αναλογία με μια στροφική μουσική φόρμα που βασίστηκε σε ποιητικό κείμενο, μπορεί να διαπλαστεί η φόρμα ενός οργανικού σκοπού, παρόλο που θα απουσιάζει το ποιητικό κείμενο. Θα μπορούσαμε μάλιστα ένα τέτοιο οργανικό σκοπό να τον ορίσουμε ως τραγούδι χωρίς λόγια, (άλλωστε αν παίξουμε τον σκοπό ενός τραγουδιού με όργανα, χωρίς να τραγουδάμε τους στίχους, ή ακόμα και αν σφυρίξουμε μόνο τον σκοπό του ή τον πούμε με «τρα-λα-λα», τότε ουσιαστικά μετατρέπουμε το τραγούδι σε οργανικό σκοπό).

Τις μουσικές φόρμες των τραγουδιών και των οργανικών σκοπών που έχουν προκύψει από μια διαδικασία αναγωγής της μουσικής φόρμας στη φόρμα του ποιητικού λόγου τις ονομάζουμε ασματικές φόρμες. Μπορούμε μάλιστα να προσθέσουμε ότι οι ασματικές φόρμες είναι αφενός οι πιο διαδεδομένες στη δημοτική μουσική και αφετέρου οι πιο αρχέγονες.

Ωστόσο, ο μουσικός λόγος έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, διαφορετικά ή και ανεξάρτητα από τον ποιητικό λόγο.

Για παράδειγμα, μια ποιητική φόρμα Α1-Α2-Α3-Α4-Α5-Α6……κλπ μπορεί μουσικά να πάρει τη μορφή Α1-Β1-Α2-Β2….κλπ. Γιατί, ενώ από άποψη μετρικής στον ποιητικό λόγο, η εν λόγω φόρμα έχει μονοστροφικό πρότυπο, έχει μια πρότυπη στροφή και ακολουθούν οι όμοιές της, κατά την μελοποίηση οι στροφές έχουν μελοποιηθεί με διαφορετικό μέλος η πρώτη από τη δεύτερη και συναποτελώντας ζεύγος δημιουργούν από μουσική καθαρά άποψη, ένα νέο πρότυπο διστροφικό.

Φόρμες σαν αυτή που περιγράψαμε, ανήκουν επίσης στις ασματικές φόρμες. Κι αυτό επειδή η φόρμα που προέκυψε με μουσική παρέμβαση έχει το πρότυπό της σε υπάρχουσα ποιητική φόρμα. (Γιατί ουσιαστικά αυτό που έγινε στο προηγούμενο παράδειγμα ήταν να φορεθεί σε ένα ποίημα με  μονοστροφικό πρότυπο το μουσικό ένδυμα ενός ποιήματος με διστροφικό πρότυπο).

Σαν ένα παράδειγμα πλήρους απεξάρτησης της μουσικής από τον ποιητικό λόγο, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ένα οργανικό Ηπειρώτικο μοιρολόι που παίζεται από ένα κλαρίνο. Εδώ πρόκειται για μια ελεύθερη μουσική φόρμα, ανοιχτή όπως λέμε με μουσική ορολογία, όπου η διάπλασή της και η διάρκειά της καθορίζονται από την δεξιοτεχνία και την φαντασία του οργανοπαίχτη. Υπάρχει βέβαια αφενός ένας βασικός πυρήνας μουσικών ιδεών και ένα πλαίσιο ύφους αφετέρου, όμως σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πηγή αυτών των ιδεών και τα όρια αυτού του πλαισίου καθορίζονται από ένα συγκεκριμένο ποιητικό πρότυπο. Η μόνη αντιστοίχηση μιας τέτοιας μουσικής φόρμας με οργανωμένες φόρμες του λόγου είναι σε επίπεδο βαθείας δομής της γλώσσας και ακόμα-ακόμα της εν γένει ψυχικής έκφρασης, που είναι μάλλον αντικείμενα φιλοσοφικής προσέγγισης, παρά τεχνολογικής.

Με βάση αυτή τη γενική προσέγγιση, μπορούμε να χωρίσουμε τις φόρμες της δημοτικής μας μουσικής σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

1. ασματικές φόρμες
   • φόρμες υποταγμένες στον ποιητικό λόγο.
     Η ποιητική φόρμα καθορίζει πλήρως την μουσική. Κατά συνέπεια σε αυτή την κατηγορία θα συναντήσουμε αντίστοιχα είδη φόρμας με αυτά του ποιητικού λόγου. Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι στην ουσία είναι η μουσική που διαλέγει να υποταγεί πλήρως στον λόγο και να ακολουθήσει τη δομή του.
     1. στιχολογίες
     2. κατά διστιχία
        1. ομοιόστιχα
        2. ανομοιόστιχα
     3. στροφικά
   • φόρμες με βάση τον ποιητικό λόγο αναδιαμορφωμένες μουσικά
     1. με μουσική επένδυση δανεισμένη από άλλη ποιητική φόρμα
        1. στιχολογίες μελοποιημένες κατά διστιχία
        2. στροφικά με μονοστροφικό πρότυπο μελοποιημένα σαν διστροφικά
     2. με τεχνικές ανάπλασης και επέκτασης του ποιητικού λόγου
        1. με επανάληψη συλλαβών
        2. με επανάληψη λέξεων
        3. με επανάληψη ημιστίχιων
        4. με επανάληψη στίχων
        5. με επανάληψη και εναλλαγή ημιστιχίων
        6. με παρεμβολή ηχομιμητικών συλλαβών ή συλλαβικών παιχνιδιών
        7. με παρεμβολή λέξεων ή φράσεων
        8. με παρεμβολή στίχων
        9. με επωδό
     3. μουσικές επεκτάσεις
        1. καταλήξεις
        2. γέφυρες
        3. μουσικές εισαγωγές
           • με μορφή ελεύθερη αυτοσχεδιαστική
           • σε συγκροτημένη ρυθμικά μορφή
        4. μουσικές παρεμβολές
           • με μορφή ελεύθερη αυτοσχεδιαστική
           • σε συγκροτημένη ρυθμικά μορφή
        5. μουσικοί επίλογοι
           • με μορφή ελεύθερη αυτοσχεδιαστική
           • σε συγκροτημένη ρυθμικά μορφή
2. Kαθαρά μουσικές φόρμες