Ο όρος μελοποιΐα είναι καθιερωμένος στα πλαίσια της ορολογίας
που διαμόρφωσαν οι Θεωρητικοί της Βυζαντινής μουσικής. Σημαίνει τη διαδικασία
ή καλύτερα την τεχνική με την οποία επενδύεται μουσικά ο λόγος. Οι Βυζαντινοί
αντιλαμβάνονται το μουσικό υλικό σαν ψηφίδες. Το μουσικό ύψος
αντιστοιχεί στο χρώμα της ψηφίδας, ενώ η χρονική διάρκεια αντιστοιχεί στις
διαστάσεις της ψηφίδας. Οι ψηφίδες έχουν το ίδιο σχήμα, άρα εκπροσωπούν ισότιμες
χρονικές μονάδες. Ουσιαστικά ο μουσικός χρόνος είναι άθροισμα χρονικών μονάδων,
χρονικών ψηφίδων. Ανάλογα με το πόσες χρονικές μονάδες-ψηφίδες δαπανώνται για
τη μελοποίηση μιας συλλαβής έχουμε σε γενικές γραμμές τρία είδη μελοποιΐας.
Η αντίληψη αυτή των βυζαντινών μελουργών για τα τρία είδη μελοποιΐας βρίσκει
εφαρμογή σε μια αντίστοιχη κατηγοριοποίηση (με βάση το είδος της μελοποιΐας)
της δημοτικής μουσικής. Πράγματι, και στη δημοτική μουσική έχουμε μέλη (τραγούδια
και κατ’ αναλογία προς τα τραγούδια οργανικούς σκοπούς) σε σύντομο, αργοσύντομο
και αργό μέλος. Αυτό δεν θα πρέπει να το αντιληφθούμε σαν μια υπαγωγή της λαϊκής
μουσικής σε αισθητικούς κανόνες της λόγιας. Πρόκειται μάλλον για συναντίληψη
της λόγιας και της λαϊκής μουσικής για το πώς θα πρέπει να χειριστούν το ποιητικό
κείμενο. Και είναι πολύ δύσκολο να μιλήσει κανείς οριστικά για το ποια τροφοδότησε
την άλλη.
- σύντομο
Κατά μέσο όρο για κάθε συλλαβή δαπανάται μία χρονική μονάδα-ψηφίδα. Εξαιρούνται
κάποιες τονιζόμενες συλλαβές και κάποιες συλλαβές που βρίσκονται στη λήγουσα
μιας λέξης που ακολουθείται από σημείο στίξης. Γι αυτές τις συλλαβές δαπανώνται
δύο χρονικές μονάδες-ψηφίδες. Θα τολμούσαμε να πούμε ότι το σύντομο είδος της
μελοποιΐας προσεγγίζει αρκετά το ρυθμό του προφορικού λόγου.
- αργοσύντομο
Κατά μέσο όρο για κάθε συλλαβή δαπανώνται δύο χρονικές μονάδες-ψηφίδες. Εξαιρούνται
κάποιες τονιζόμενες συλλαβές και κάποιες συλλαβές που βρίσκονται στη λήγουσα
μιας λέξης που ακολουθείται από σημείο στίξης. Γι αυτές τις συλλαβές δαπανώνται
περισσότερες από δύο χρονικές μονάδες-ψηφίδες, συνήθως τέσσερεις ή και περισσότερες.
Όμως για κάποιες συλλαβές που βρίσκονται σε θέση έναρξης μιας μουσικής φράσης,
χάριν της φοράς του μουσικού λόγου, δαπανάται μία μουσική μονάδα-ψηφίδα. Το
αργοσύντομο μέλος, πιο περίτεχνο, αφίσταται από το ρυθμό του προφορικού λόγου.
Η μουσική τρέπει το ρυθμικό πλαίσιο σε μέσον στολισμού του λόγου.
- αργό
Κατά μέσο όρο για κάθε συλλαβή δαπανώνται τέσσερεις χρονικές μονάδες-ψηφίδες.
Εξαιρούνται κάποιες τονιζόμενες συλλαβές και κάποιες συλλαβές που βρίσκονται
στη λήγουσα μιας λέξης που ακολουθείται από σημείο στίξης. Γι αυτές τις συλλαβές
δαπανώνται περισσότερες από τέσσερεις χρονικές μονάδες-ψηφίδες. Όπως και στο
αργοσύντομο είδος ισχύει και εδώ το ότι για συλλαβές που βρίσκονται σε θέση
έναρξης μιας μουσικής φράσης, χάριν της φοράς του μουσικού λόγου, δαπανάται
μία μουσική μονάδα-ψηφίδα. Στο αργοσύνομο είδος της μελοποιΐας ο λόγος υποχωρεί
για να δώσει παρουσία στην μουσική εκζήτηση. Το είδος αυτό, πολύπλοκο σαν αραβούργημα,
είναι προσιτό μόνο σε δεινούς τεχνίτες της μουσικής εκτέλεσης.
