Skip to main content.
ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

 Οι μουσικό σύστημα των αρχαίων Ελλήνων αναπτύχθηκε σταδιακά. Αρχικά ήταν πιθανότατα πεντατονικό, δηλαδή μια κλίμακα είχε μόνο 5 βαθμίδες (αντίστοιχα με αυτό που επιβιώνει έως τις μέρες μας στην Ήπειρο). Με την προσθήκη ακόμη 2 φθόγγων στην κλίμακα τον 8ο αι. μετεξελίχθηκε σε επτατονικό το οποίο διαμόρφωσε το διατονικό σύστημα τέλειον. Το τονικό σύστημα της αρχαίας Ελλάδας αποτέλεσε τη βάση του τονικού συστήματος της νεότερης εποχής,  έως και τις μέρες μας.

Ονομασίες φθόγγων - Τετράχορδα
Επειδή η λύρα ήταν το κύριο μουσικό όργανο των αρχαίων Ελλήνων, το μουσικό σύστημα στηρίζεται σ’ αυτήν:

  • οι ονομασίες των φθόγγων αντιστοιχούν στις ονομασίες των χορδών της
  • οι κλίμακες ήταν κατιούσες όπως και οι χορδές στο κράτημα του οργάνου
  • οι κλίμακες προκύπτουν από 2 ομάδες 4 χορδών που ονομάζονται «τετράχορδα».

Οι ονομασίες των χορδών και των φθόγγων ήταν:
Στην τρίχορδη:

  • νήτη (=η πιο κάτω), [αντίστοιχη με τη Μι]
  • μέση, [Λα] και
  • υπάτη (=η πιο πάνω), [Μι]

Στις χορδές προστέθηκαν

Τέλος, προστέθηκαν

διαμορφώνοντας έτσι μία πλήρη διατονική κλίμακα.

Δεν χρησιμοποιείται το συγκερασμένο, αλλά το φυσικό κούρδισμα. Οι τόνοι και τα ημιτόνια δεν ήταν όλα ίσα μεταξύ τους αλλά διέφεραν ελαφρά ανάλογα με τη θέση τους. Ο συνδυασμός τόνων και ημιτονίων διαμορφώνει τρία τετράχορδα. Κάθε τετράχορδο έχει ονομασία που παραπέμπει στην καταγωγή του.
δώριο
φρύγιο
λύδιο

Η - Τ - Τ

Τ - Η - Τ

Τ – Τ - Τ

Τρόποι
Χαρακτηριστικό του συστήματος είναι η χρήση, όχι μόνο 2, όπως συμβαίνει με τον μείζονα και ελάσσονα στο δυτικό τονικό σύστημα, αλλά 7 τρόπων που ονομάζονται και αρμονίαι. Ο τρόπος δεν σήμανε μόνο την κλίμακα, αλλά και τον τρόπο (το ύφος) που παιζόταν ένα κομμάτι. Κάθε τρόπος έχει δύο τετράχορδα, που συνδέονται με ένα τόνο. Έτσι προκύπτουν οι τρόποι:

Δώριος

Μι - Μι

Φρύγιος

Ρε - Ρε

Λύδιος

Ντο - Ντο

Υποδώριος ή Αιόλιος

Λα-Λα

Υποφρύγιος ή Ιόνιος

Σολ – Σολ

Υπολύδιος

Φα – Φα

Μιξολύδιος

Σι – Σι



Αλλοιώσεις δεν υπήρχαν, με την έννοια που τις χρησιμοποιούμε σήμερα, αλλά υπήρχαν τα γένη (διατονικό, χρωματικό, εναρμόνιο) που αλλοίωναν (όξυναν ή βάρυναν) τους φθόγγους και κατά συνέπεια τα τετράχορδα. Δείτε ένα παράδειγμα στον πίνακα που ακολουθεί:


Το εναρμόνιο τετράχορδο μάλιστα, όπως φαίνεται και στο σχήμα, χρησιμοποιούσε και τέταρτα του τόνου που του προσέδιδαν χαρακτηριστικό χρώμα.

Η σημειογραφία

Υπήρχαν δύο ειδών σημειογραφίες (παρασημαντικές) η φωνητική και η οργανική.

Η λογική τους είναι απλή. Στη φωνητική σημειογραφία χρησιμοποιούνται γράμματα του ιωνικού αλφαβήτου (που μοιάζει με το σύγχρονο), που αντιστοιχούν σε κάποιο τονικό ύψος.

Σε κάθε φθόγγο αντιστοιχείται ένα γράμμα για τη κανονική του μορφή, το επόμενο για την 1η όξυνση (αλλοίωση) και το επόμενο για την 2η όξυνση. Μετά ακολουθεί ο επόμενος φθόγγος (προς τα κάτω). Π.χ. Το Φα ->Α το Φα# ->Β, Το Φα##-> Γ, το Μι -> Δ κ.ο.κ.


Στην οργανική σημειογραφία χρησιμοποιούνται γράμματα άλλου τοπικού αλφάβητου (πιθανώς αργίτικου) που περιστρέφονται για κάθε όξυνση. Η σημειογραφία αυτή χρησιμοποιήθηκε έως τον 3ο αιώνα μ.Χ., οπότε αντικαταστάθηκε με τη νευματική.




Απόσπασμα από την επιτάφιο στήλη (σκόλιον) του Σεικίλου όπου εμφανίζεται σημειογραφία πάνω από το κείμενο