Skip to main content.
ΠΑΛΑΙΑ ΜΟΥΣΙΚΗ

Ιστορία της Παλαιάς Μουσικής

"Παλαιά Μουσική" είναι η ελληνική απόδοση του όρου Early Music και αναφέρεται στη δυτική ευρωπαϊκή μουσική πριν τα μέσα του 18ου αι. Περιλαμβάνει τις περιόδους του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Αν και δεν υπάρχουν σαφή χρονολογικά όρια ανάμεσα στις περιόδους, το τέλος της "Παλαιάς Μουσικής" και η αρχή της "Κλασικής περιόδου" σηματοδοτείται από τον θάνατο του J. S. Bach το 1750.

Άλλοι μελετητές θεωρούν το Μπαρόκ ανεξάρτητη περίοδο και ορίζουν ως "Παλαιά Μουσική" τη δυτική ευρωπαϊκή μουσική ως το 1600.

 

ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Ο ακριβής προσδιορισμός των χρονικών ορίων του Μεσαίωνα είναι εξαιρετικά δύσκολος. Η αρχή του μπορεί να τοποθετηθεί γύρω στον 6ο αι. όταν ο πάπας Γρηγόριος Α' πραγματοποίησε μια μεταρρύθμιση του ρωμαιοκαθολικού λειτουργικού τυπικού και προσπάθησε να συλλέξει και να ταξινομήσει τις λειτουργίες. Από μια άλλη σκοπιά, ως αρχή του Μεσαίωνα μπορεί επίσης να θεωρηθεί ο 9ος αι., στον οποίο χρονολογείται η πρώτη γραπτή μουσική μαρτυρία, η "Musica Enchiriadis", μια ανώνυμη μουσική πραγμάτεια από τη Βόρεια Γαλλία. Το τέλος του Μεσαίωνα προσδιορίζεται σαφέστερα, γύρω στον 15ο αι. με την αρχή της περιόδου της Αναγέννησης.

Η μουσική του Μεσαίωνα μπορεί να διακριθεί σε τρεις βασικές περιόδους:

  • Εποχή της Notre Dame: 1163 έως τα μέσα του 13ου αι.
  • Εποχή της Ars Antiqua: 1240 - 50 έως το 1310 - 20
  • Εποχή της Ars Nova: 1320 έως 1380

 

ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ NOTRE DAME

Η εποχή της Notre Dame συμπίπτει με το κτίσιμο του ομώνυμου ναού στο Παρίσι, από το 1163 έως τα μέσα του 13ου αι. και αποτελεί τον πρώτο σημαντικό σταθμό στην ιστορία της πολυφωνίας. Οι συνθέσεις εξακολουθούν να είναι ανώνυμες, ο Άγγλος θεωρητικός Αnonymous IV, ωστόσο, αναφέρει τα ονόματα των Leonin (1180) και Perotin (1200) με τον δεύτερο να θεωρείται ο σπουδαιότερος συνθέτης της εποχής.

ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ARS ANTIQUA

Την εποχή της Notre Dame διαδέχτηκε η εποχή της Ars antiqua, η οποία εκτείνεται χρονικά από το 1240 - 50 έως το 1310 - 20. Δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δυο περιόδους, καθώς καλλιεργούνταν τα ίδια είδη σύνθεση. Κύριος εκπρόσωπος της σχολής θεωρείται ο Petrus de Cruce.

ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ARS NOVA

Η εποχή της Ars Nova διαρκεί από το 1320 ως το 1380 και κατά τη διάρκειά της συντελούνται σημαντικές εξελίξεις. Η ονομασία της προέρχεται από τον τίτλο της πραγματείας του Philippe de Vitry "Ars Nova" (1322). Κύριοι εκπρόσωποι της εποχής θεωρούνται οι Philippe de Vitry και Guillaume de Machaut.

 

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Η Αναγέννηση διαρκεί τον 15ο και 16ο αι.. Όπως και στον Μεσαίωνα έτσι και εδώ δεν υπάρχουν σαφή χρονικά όρια. Πολλοί μελετητές τοποθετούν την αρχή της γύρω στο 1420 με τον Guillaume Dufay και τη γενίκευση της χρήσης συνηχήσεων σε διαστήματα τρίτης και έκτης, ενώ άλλοι γύρω στα 1500 με τον Josquin και την ανθρωπιστική μεταχείριση του κειμένου, σύμφωνα με το ευρύτερο πνεύμα της Αναγέννησης.

Κατά τον 15ο και 16ο αι., αιώνες της γαλλοφλαμανδικής φωνητικής πολυφωνίας, παρατηρείται διαρκής εξέλιξη τόσο στην τεχνική της σύνθεσης όσο και στην αντιμετώπιση της μουσικής. Το επίκεντρο του ενδιαφέροντος παραμένει η πολυφωνική μουσική η οποία, με τους Orlando di Lasso και Giovani Pierluigi da Palestrina, αγγίζει το απόγειό της. Παράλληλα, η οργανική μουσική αναπτύσσει μια πρώτη αυτονομία και λειτουργεί ως αντίβαρο στην κυρίαρχη φωνητική μουσική.

Το κέντρο της δημιουργίας μετατίθεται από τη Γαλλία στον Γαλλοφλαμανδικό χώρο, τη Βουργουνία και την Ιταλία, η οποία κατά τον 16ο αι. έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Η εποχή της Αναγέννησης μπορεί να διακριθεί σε πέντε βασικές περιόδους:

  • Α' περίοδος: 1420 - 1460. Κύριοι εκπρόσωποι: Gilles Binchois (1400 - 1460), Guillaume Dufay (1400 - 1474 περ.)
  • Β' περίοδος: 1460 - 1490. Κύριος εκπρόσωπος: Joh. Ockeghem (1420 - 1495) και θεωρητικός Ramon de Parena (1440 - 1491)
  • Γ' περίοδος: 1490 - 1520. Κύριοι εκπρόσωποι: Jacob Obrecht (1450 - 1505) και Josquin Desprez (1450 - 1521)
  • Δ' περίοδος: 1520 - 1560. Κύριοι εκπρόσωποι: Nicolas Gombert (1500 - 1560 περ.) Jacobus Clemens non Papa (περ. 1512 - 1555/6) Adrian Willaert (1480 - 1562 περ.)
  • Ε' περίοδος: 1560 - 1600. Κύριος εκπρόσωπος: Orlando di Lasso (1532 - 1594)

 

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α΄

Η πρώτη περίοδος της γαλλοφλαμανδικής φωνητικής μουσικής αρχίζει το 1420 και διαρκεί ως το 1460. Το πέρασμα από την ύστερη γαλλική εποχή στη νέα μουσική της Αναγέννησης πραγματοποιείται με τον John Dunstable (1380 - 1453 περ.) στην Αγγλία και τον Guillaume Dufay (1400 - 1474 περ.) στον Γαλλοφλαμανδικό χώρο. Το δομικό συστατικό της σύνθεσης είναι η μίμηση και το κυρίαρχο είδος είναι το γαλλικό και βουργουνδικό chanson, ενώ ο κυριότερος εκφραστής του είδους είναι ο Gilles Binchois (1400 - 1460). Η Βουργουνδία αναδεικνύεται σε νέο πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄

Η δεύτερη περίοδος της γαλλοφλαμανδικής φωνητικής μουσικής διαρκεί από το 1460 έως το 1490. Τα είδη σύνθεσης είναι παρόμοια με αυτά της προηγούμενης περιόδου, μόνο που η λειτουργία γίνεται πλέον τετράφωνη. Κύριος συνθέτης της περιόδου είναι ο J. Ockeghem (1420 - 1495).

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Γ'

Η τρίτη περίοδος εκτείνεται από το 1490 ως 1520. Επιδιώκεται η σαφήνεια, η απλότητα και η διαφάνεια της σύνθεσης. Κύριος εκπρόσωπος της περιόδου είναι ο Josquin Desprez (1450), που έγραψε κυρίως λειτουργίες, μοτέτα και chansons, και, διατηρώντας την καθαρότητα και την διαφάνεια της μορφής, έδωσε στο κείμενο εκφραστική δύναμη. Στην τρίτη περίοδο έχουμε και τις πρώτες εκδόσεις έργων, κυρίως ταμπουλατούρες λαούτου και εκκλησιαστικού οργάνου.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Δ'

Η τέταρτη περίοδος της γαλλοφλαμανδικής φωνητικής μουσικής αρχίζει το 1520 και διαρκεί ως το 1560. Εμφανίζονται νέα είδη, ο ηχητικός όγκος μεγαλώνει και η χρήση 5 ή 6 φωνών αποτελεί πλέον κανόνα. Το δομικό συστατικό της σύνθεσης εξακολουθεί να είναι η μίμηση. Κύριοι εκπρόσωποι είναι οι Nicolas Gombert (1500 - 1560 περ.), Jacobus Clemens non Papa (περ. 1512 - 1555/6) και Adrian Willaert (1480 - 1562 περ.).

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ε'

Η τελευταία περίοδος ξεκινά το 1560 και τελειώνει το 1600 όπου και σηματοδοτείται το τέλος της περιόδου της Αναγέννησης. Η γαλλοφλαμανδική πολυφωνική μουσική φτάνει στο απόγειό της, ιδίως με το έργο του Orlando di Lasso (1532 - 1594). Η μουσική πλέον υπηρετεί την έκφραση του κειμένου και αναπαραστά το συγκινησιακό του περιεχόμενο. Η μουσική δημιουργία της περιόδου σημαδεύεται από την επιρροή της συνόδου του Τρέντο. Το αντιμεταρρυθμιστικό πνεύμα της εποχής αντικατοπτρίζεται στους πολυάριθμους ψαλμούς εξιλέωσης και στα μεγαλεπήβολα μοτέτα πάνω σε βιβλικά κείμενα.

 

ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ - PALESTRINA

Η Σχολή της Ρώμης, που κατά τον 16ο αι. έδρασε στο παπικό παρεκκλήσιο στη Ρώμη, πραγμάτωσε τις εκκλησιαστικές απαιτήσεις για τη μουσική που διατυπώθηκαν στην αντιμεταρρύθμιση του Τρέντο. Η σύνοδος επέτρεψε την πολυφωνική μουσική στην εκκλησία και απαίτησε αναμόρφωση του γρηγοριανού μέλους καθώς και ενίσχυση της θέσης του.

Κύριος εκπρόσωπος της Σχολής της Ρώμης είναι ο Palestrina που το έργο του θεωρείται το αποκορύφωμα της φωνητικής πολυφωνικής μουσικής.

 

ΜΠΑΡΟΚ

Η περίοδος από το 1600 ως το 1750 ονομάζεται Μπαρόκ και αποτελεί, από άποψη ύφους, ενιαία εποχή στην ιστορία της μουσικής. Τα χρονικά όρια, αντίθετα με ό,τι συνέβαινε στις δύο προηγούμενες περιόδους της παλαιάς μουσικής, είναι σαφώς καθορισμένα, καθώς το 1600 πραγματοποιείται μια αλλαγή ύφους που σηματοδοτείται από την εμφάνιση της όπερας, κύρια μορφή μουσικής του Μπαρόκ, ενώ για πρώτη φορά συνυπάρχουν δύο ύφη, αφού και η πολυφωνία συνέχισε να καλλιεργείται.

Αντίθετα, η αλλαγή ύφους στο τέλος της περιόδου, περί το 1750, είναι λιγότερο σαφής. Οι νέες τάσεις της απλότητας, αισθηματικότητας και φυσικότητας, χαρακτηριστικά της Κλασικής περιόδου, πρωτοεμφανίζονται το 1730 και οδηγούν ήδη από το 1780 στην κορύφωση του Κλασικισμού. Ωστόσο, το 1750 θεωρείται έτος ορόσημο που σηματοδοτεί το τέλος της εποχής Μπαρόκ με τον θάνατο του κυριότερου εκπροσώπου της, J. S. Bach (1685 - 1750).

Η όπερα, το βασικότερο είδος μουσικής στο Μπαρόκ, εμφανίστηκε γύρω στο 1600 στη Φλωρεντία και εξελίχθηκε σε όλη τη διάρκεια της περιόδου. Η μεγάλη διάδοση που γνώρισε οφείλεται και στην ίδρυση του πρώτου δημόσιου κτίριου όπερας στη Βενετία το 1637. Η πρώτη σωζόμενη όπερα είναι η Δάφνη (1598), σε κείμενο του Rinuccini και μουσική του Jacopo Peri.

Πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξέλιξη της όπερας είχε η Ιταλία, στην οποία δημιουργήθηκαν διάφορες σχολές σκηνικής μουσικής που άσκησαν άμεση επίδραση και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Οι βασικότερες σχολές είναι:

  • Η Βενετσιάνικη Σχολή της Όπερας: Κύριοι εκπρόσωποι της βενετσιάνικης όπερας είναι, εκτός του Monteverdi, ο Pier Francesco Caletti - Brunni, γνωστός ως Cavalli, και ο Antonio Cesti.
  • Σχολή Όπερας της Ρώμης: Σε αυτήν αναπτύχθηκαν ανεξάρτητα η θρησκευτική όπερα, το ορατόριο και η κωμική όπερα (opera buffa).
  • Ναπολιτάνικη Σχολή της Όπερας: Προτιμά την πλούσια και προσεκτικά δουλεμένη ορχηστρική γραφή. Πρώτος συνθέτης είναι ο Francesco Provenzale.

 

Η μουσική του Μπαρόκ ως τον 19ο αι., όπου έγινε επανεκτίμηση της, θεωρούνταν ως αρμονικά συγκεχυμένη, πλούσια σε διαφωνίες, μελωδικά δύσκολη, αφύσικη και αδέξια.