Skip to main content.
ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ

Ρεμπέτικο τραγούδι

 

Η γέννηση του ρεμπέτικου τραγουδιού

Το ρεμπέτικο τραγούδι, είδος αστικού τραγουδιού, φαίνεται ότι γεννήθηκε στην αναπτυγμένη οικονομικά και πολιτιστικά Σμύρνη από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα Το μουσικό ύφος που διαμορφώθηκε στην πόλη, φέρει επιδράσεις από Δύση και Ανατολή αφού συναντάμε από δυτικού τύπου μαντολινάτες έως και ανατολίτικου ύφους ορχήστρες με βιολιά, σαντούρια, ούτια, πολίτικες λύρες κ.α. Τα τραγούδια που δημιουργήθηκαν από τα μέσα του 19ου αιώνα έως το 1922 διαδόθηκαν ταχύτατα οπουδήποτε υπήρχαν Έλληνες.
Έτσι δημιουργήθηκαν εστίες κατ’ αρχήν στην Κωνσταντινούπολη η οποία διαδραμάτισε επίσης σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του ρεμπέτικου μουσικού ύφους στη Θεσσαλονίκη, στην Αλεξάνδρεια αλλά και μεταξύ των Ελλήνων μεταναστών της Αμερικής από όπου έχουμε και μια παρακαταθήκη μοναδικών ηχογραφήσεων ρεμπέτικων τραγουδιών από το 1900 και μετά.

Τα καφέ αμάν

Εργαλείο διάδοσης αποτέλεσε επίσης η μετάκληση μουσικών από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη στα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους. Οι μουσικοί αυτοί εκτελούσαν τα τραγούδια τους σε μουσικά καφενεία, τα λεγόμενα καφέ – αμάν, αλλά και σε μάντρες και εξέδρες ενθουσιάζοντας το κοινό. Τα καφέ - αμάν άκμασαν, ιδιαίτερα στην Αθήνα, τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα με αποκορύφωμα την χρονική περίοδο 1886 - 1896. Το όνομά τους, όπως και η ονομασία «αμανές»  για το συγκεκριμένο είδος τραγουδιού, προέκυψε από την συχνή επανάληψη της λέξης «αμάν» που στην τουρκική γλώσσα σημαίνει έλεος.
 

Τα λιμάνια ως σταθμοί μετεγκατάστασης του ρεμπέτικου

Τα λιμάνια όπως είναι φυσικό αποτέλεσαν σταθμούς «μετεγκατάστασης» και ανάπτυξης του είδους, κυρίως της Ερμούπολης, του Πειραιά, της Καβάλας, του Ηρακλείου Κρήτης κ.ά. Με την άφιξη των ελλήνων της Μικράς Ασίας μετά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922 οι πρόσφυγες πλέον, σπουδαίοι μουσικοί και τραγουδιστές, συνεργαζόμενοι με τους ντόπιους μουσικούς διαμόρφωσαν οριστικά το ρεμπέτικο μουσικό ύφος.

Οι συνθέτες – οι τραγουδιστές

Το ρεμπέτικο τραγούδι υπηρετήθηκε από σπουδαίους συνθέτες και τραγουδιστές. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

Ο Σέμσης με έναν οργανοπαίχτη στο ούτι

Μήτσος Σέμσης ή Σαλονικιός (Στρώμνιτσα Μακεδονίας 1883 – Αθήνα 1950) Semsis_Mitsos_-_Min_kanis_pia_tin_exypni.mp3 Μήτσος Σέμσης ή Σαλονικιός «Μη με στέλνεις μάνα στην Αμερική» - Μιλά για αυτόν ο Πάνος Σαββόπουλος 

Panagiotis_Toundas.jpg

Παναγιώτης Τούντας (Σμύρνη 1885 – Αθήνα 1942) Tountas_Panagiotis_-_Stou_Linardou_tin_taverna.mp3 Tountas_Panagiotis_-_Akou_Doutse_mou_ta_nea.mp3  Παναγιώτη Τούντα «Ας τα κόλπα» – σε νεότερη εκτέλεση με τη Μαριώ  

 Giorgos_Batis.jpg

Γιώργος Μπάτης (Μέθανα 1885 ή 1886 – Πειραιάς 1967) Batis_Giorgos_-_O_thermastis.mp3 Batis_Giorgos_-_O_boufetzis.mp3 Γιώργος Μπάτης «Σου ‘χει λάχει» - Σχολιάζει ο Πάνος Σαββόπουλος  Γιώργος Μπάτης «Οι φυλακές του Ωρωπού» - νεότερη εκτέλεση από τον Άλκη Μαύρο

 

Μαρίκα Παπαγκίκα (Κως 1885 ή 1890 – ίσως Νέα Υόρκη 1943) Ta_komena_ta_malia_sou.mp3 Agia_Sofia.mp3

 Yiannis_Dragatsis_i_Ogdondakis.jpg  

Γιάννης Δραγάτσης ή Ογδοντάκης (Σμύρνη 1886 – Αθήνα 1958) Dragatsis_Giannis_-_Moanolis_o_hasiklis.mp3

Andonis_Diamandidis,_i_Dalgas_(1930).jpg  Αντώνης Διαμαντίδης ή Νταλγκάς (Κωνσταντινούπολη 1892 – Αθήνα 1945) Tourna_kai_tourna.mp3  Αντώνης Διαμαντίδης ή Νταλγκάς «Το μπαγλαμαδάκι σπάσε» - νεότερη εκτέλεση από τον Γιώργο Ζορμπά
 Giovan-Tsaous,_me_to_sazi.jpg  Γιάννης Εϊντζιρίδης ή Γιοβάν Τσαούς (Ικόνιο Μικράς Ασίας 1896 – Αθήνα 1942) Eintziridis_Giannis_-_I_Eleni_i_zodohira.mp3 Γιάννης Εϊντζιρίδης ή Γιοβάν Τσαούς «Πέντε μάγκες» -  νεότερη εκτέλεση από τον Μανόλη Δημητριανάκη 
 Vangelis_Papazoglou_kai_i_Aggela.jpg  Βαγγέλης Παπάζογλου (Σμύρνη 1897 – Αθήνα 1943) Papazoglou_Vagelis_-_Marika_hasiklou.mp3  Βαγγέλης Παπάζογλου «Οι λαχανάδες» - νεότερη εκτέλεση από τον Αγάθωνα Ιακωβίδη
 Stellakis_Perpiniadis.jpg  

Στελλάκης Περπινιάδης (Τήνος 1899 – Αθήνα 1977) Gavalas_Sotisis_-_Iroini_kai_mavraki.mp3 Στελλάκης Περπινιάδης «Δεν ξαναπαίζω ζάρια» – Τραγουδά ο γιος του Βαγγέλης

 Spyros_Peristeris.jpg  

Σπύρος Περιστέρης (Σμύρνη 1900 – Αθήνα 1966) Peristeris_Spyros_-_O_Antonis_o_varkaris_o_seretis.mp3 Σπύρος Περιστέρης «Ωφ Αμάν» - νεότερη εκτέλεση με τον Αγάθωνα Ιακωβίδη

 Rosa_Eskenazi.jpg  

Ρόζα Εσκενάζυ (Κωνσταντινούπολη 1883 ή 1890 – Αθήνα 1980) Lorentzos_D._-_To_hasapaki.mp3 Η Ρόζα Εσκενάζυ σε συνέντευξη το 1975

 Stratos_Pagioumdzis_(me_ton_baglama)_kai_Sotiria_Bellou_se_kapoio_panigyri_sto_Menidi_(1959).jpg  

Στράτος Παγιουμτζής (Αιβαλί 1902 – Νέα Υόρκη 1971) Semsis_Mitsos_-_Dyo_mavra_matia_gnorisa.mp3

 Apostolos_Hadzihristos.jpg  

Απόστολος Χατζηχρήστος(Σμύρνη 1902 – Αθήνα 1959) Hatzihristos_Apostolos_-_Maro.mp3 Hatzihristos_Apostolos_-_Amaxas.mp3  Απόστολου Χατζηχρήστου «Η πεντάμορφη» - νεότερη εκτέλεση από τον Γιώργο Νταλάρα

 Bagianderas.jpg  

Δημήτρης Γκόγκος ή Μπαγιαντέρας (Πειραιάς 1903 – Αθήνα 1985) Gogos_Dimitris_-_Xekina_mia_psaropoula.mp3 Gogos_Dimitris_-_M_ehis_magemeno.mp3

 Markos_Vamvakaris_(1967).jpg  

Μάρκος Βαμβακάρης (Σύρος 1905 – Αθήνα 1972) Vamvakaris_Markos_-_Fragosyriani.mp3 Vamvakaris_Markos_-_Ta_matoklada_sou_laboun.mp3  Vamvakaris_Markos_-_Alexandriani.mp3 Μάρκος Βαμβακάρης «Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά» - Παίζει μπουζούκι και τραγουδά ο γιος του Βαμβακάρη Στέλιος  Μάρκος Βαμβακάρης «Σαν είσαι μάγκας» - Τραγουδά ο Αγάθωνας Ιακωβίδης

 Yiannis_Papaioannou.jpg  

Γιάννης Παπαϊωάννου (Κίος Μικράς Ασίας 1913 – Αθήνα 1972) Papaioanou_Giannis_-_I_xanthia_modistroula.mp3 Papaioanou_Giannis_-_Faliriotisa.mp3 Papaioanou_Giannis_-_Vagelitsa.mp3 Γιάννη Παπαϊωάννου «Ο καημός του χωρισμού» (1946) – νεότερη εκτέλεση από τον Γιάννη Λεμπέση

 Rita_Ampatzi.jpg  Ρίτα Αμπατζή (Σμύρνη 1914 – Αιγάλεω 1969) Tountas_Panagiotis_-_Ftohia_mazi_me_tin_timi.mp3 Ρίτα Αμπατζή «Σμυρναίικος μπάλλος»
 Vassilis_Tsitsanis.jpg  

Βασίλης Τσιτσάνης (Τρίκαλα 1915 – Λονδίνο 1984) Tsitsanis_Vasilis_-_Varka_Gyalo.mp3 Tsitsanis_Vasilis_-_Paliose_to_sakaki_mou.mp3 Βασίλης Τσιτσάνης «Η μάγισσα της αραπιάς» - Τραγουδούν οι Μπάμπης Τσέρτος και Γιώργος Ξηντάρης 

 kaldaras.jpg

Απόστολος Καλδάρας (Τρίκαλα 1922 – Αθήνα 1990) Kaldaras_Apostolos_-_Nyhtose_horis_fegari.mp3

 

 Αναφορές τραγουδιών

Μελετώντας τα ποιητικά κείμενα των ρεμπέτικων τραγουδιών οι θεματολογίες που ανακαλύπτει κανείς είναι πολλές. Έτσι έχουμε ρεμπέτικα που αναφέρονται σε
 

  • γυναικεία ονόματα (Η Ελένη η ζωντοχήρα [Τσαούς], Μαρίκα χασικλού [Παπάζογλου], Μάρω [Χατζηχρήστος], Βαγγελίτσα [Παπαϊωάννου]),
  • τραγούδια χιουμοριστικά (Στου Λινάρδου την ταβέρνα [Τούντας], Η Ελένη η ζωντοχήρα [Τσαούς]),
  • τραγούδια με αναφορές σε επαγγέλματα (Ο θερμαστής [Μπάτης], Ο Αντώνης ο βαρκάρης [Περιστέρης], Το χασαπάκι [Εσκενάζυ], Αμαξάς [Χατζηχρήστος], Ξεκινά μια ψαροπούλα [Μπαγιαντέρας], Η ξανθιά μοδιστρούλα [Παπαϊωάννου])
  • τραγούδια ερωτικά (Δεν σε θέλω πια, Θα σπάσω κούπες [Ανάμνηση Σμύρνης], Τα κομμένα τα μαλλιά σου [Αμερική], Ποιος είμαι δεν θυμάσαι [Σκαρβέλης], Αμάν Κατερίνα μου [Τούντας], Τούρνα και τούρνα [Νταλγκάς], Δυο μαύρα μάτια γνώρισα [Παγιουμτζής], Μ΄ έχεις μαγεμένο [Μπαγιαντέρας], Φραγκοσυριανή, Τα ματόκλαδά σου λάμπουν, Αλεξανδριανή [Βαμβακάρης])
  • τραγούδια με αναφορές στα ναρκωτικά, τα λεγόμενα χασικλίδικα (Μινόρε του Ντεκέ, Μεσ’ στου Μάνθου τον τεκέ [Αμερική], Μανόλης ο χασικλής [Ογδοντάκης], Μαρίκα χασικλού [Παπάζογλου], Ηρωίνη και μαυράκι [Περπινιάδης])
  • τραγούδια με ιστορικές αναφορές κυρίως στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και στον ελληνικό εμφύλιο (Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι [Καλδάρας], Άκου Ντούτσε μου τα νέα [Τούντας])


Από το τέλος της δεκαετίας του 1970 και ύστερα τα ρεμπέτικα γνώρισαν αναβίωση, έγιναν αντικείμενο ευρύτερης λαϊκής αποδοχής και μελέτης από κοινωνιολόγους ιστορικούς και μουσικολόγους. Η αναβίωση του ρεμπέτικου την δεκαετία του 1980 - Απόσπασμα από ντοκιμαντέρ του BBC για τη ρεμπέτικη κουλτούρα.